موقعیت جغرافیایی و بررسی راه های دسترسی
منطقه چاه فيروزه در 240 كيلومتري غرب شهرستان كرمان، 135 كيلومتري شمالغرب معدن سرچشمه و 35 كيلومتري شمال شهربابك واقع شده است. اين ذخيره در محدوده عرض جغرافيايي ً30 َ24 ْ30 تا ً00 َ23 ْ30 و طول جغرافيايی ً00 َ02 ْ55 تا ً30 َ00 ْ55 قرار گرفته است. فاصله هوایی مرکز محدوده چاه فیروزه تا معدن مس میدوک 14 کیلومتر می باشد. جاده آسفالت شهربابك -انار به فاصله 35 کیلومتری از شهربابک دسترسي به آن را ممكن ميسازد، به طوري كه پس از عبور از روستاي كهتو كرها و طي 3 كيلومتر به طرف انار ميتوان به محدوده چاه فيروزه رسيد. منطقه چاه فیروزه در حوزه استحفاظي پاسگاه انتظامي جوزم قرار دارد.
این ذخیره در محدوده ای بالغ بر 31 کيلومتر مربع است كه در چهار ضلعي ABCD با مختصات رئوس مندرج در جدول ذیل در نقشه توپوگرافي 1:250000 انار قرار گرفته است. ذخیره مذکور در محدوده دهستان جوزم با مرکزیت روستای جوزم قرار دارد. فاصله ناحیه انتهایی معدن چاهفیروزه از جاده شهربابک- انار در حدود 350 متر است. در ادامه تصاویر موقعیت معدن چاهفیروزه و راههای دسترسی به آن و موقعیت بخشهای مختلف معدن، به نمایش در آمده است. حداکثر و حداقل ارتفاع در منطقه به ترتیب 2400 و 2200 متر از سطح دریاهای آزاد میباشد.
D | C | B | A | رئوس |
308213 | 313862 | 313862 | 308213 | X |
3362703 | 3362703 | 3368222 | 308213 | Y |
وضعیت و موقعیت روستاها، مزارع و باغات منطقه
در محدوده معدن چاه فیروزه روستاها، مزارع و باغات متعددی قرار دارند و اکثر ساکنین و شاغلین آنها، دارای محدوده سنی بالایی بوده و کمتر افراد جوان در منطقه به چشم میخورد. کسب و کار افراد ساکن در منطقه عمدتا کشاورزی و دامپروری است که با توجه به تعدد مزارع و باغات در بخش شمال شرقی معدن و مراتع در کل محدوده، احتمالا افرادی از مناطق و روستاهای دوردستتر نیز جهت کشاورزی و دامپروری به این محدوده مراجعه میکنند.
پوشش گیاهی منطقه
بدلیل آب و هوای نیمه خشک در این منطقه، پوشش گیاهی تقریبا نامناسب میباشد. کشاورزی منطقه شامل کاشت گندم، جو، حبوبات، نباتات علوفهای و سیب زمینی است، باغداری شامل درختهای بادام، انگور، سیب و نباتات جالیزی میباشد. همچنین مراتع منطقه در برگیرنده بوتههایی از پونه، کاکوتی، بابونه، باریچه و .... است که با پوشش کم مشاهده میشوند، کم و بیش نیز درختچههایی از بید، بنه و سنجد یافت میشود
زمین شناسی کانسار چاه فیروزه
ذخیره مس چاه فیروزه در فاصله حدود 32 کیلومتری شمال شهربابک قرار دارد. این ذخیره در بخش جنوبی کمان ماگمایی سهند ـ بزمان و در کمربند متالوژنی مس کرمان واقع شده است. گزارش حاضر بر پایه مشاهدات صحرایی و لاگ مغزههای حفاری 42 گمانه اکتشافی است که توسط شرکت ملی صنایع مس ایران از تابستان 1385 تا پاییز 1387 در محدوده اکتشافی چاه فیروزه حفر شده است.
مهمترین و بارزترین نشانه کانی سازی مس در چاه فیروزه، وجود مقدار قابل توجهی مالاکیت همراه با برخی کانی های اکسیدی مس در بخش جنوبی محدوده اکتشافی است که قبلا تا حدی مورد بهره برداری قرار گرفته است.
کارهای اکتشافی جدید در چاه فیروزه که بین سال های 1383 تا 1387 توسط شرکت ملی صنایع مس ایران هدایت شده است شامل تهیه نقشه زمین شناسی 1:1000 د رمحدوده های به وسعت 4 کیلومتر مربع، نمونه برداری ژئوشیمیایی، اکتشافات ژئوفیزیکی به روش IP، حفر 42 گمانه اکتشافی با عمق متفاوت از 300 تا 60/75 متر، و آنالیز مغزه های حفاری در بازه های 2 متری برای عناصر مس، مولیبدن، آهن، سرب و روی است.
ذخیره مس چاه فیروزه در ارتباط با یک توده نفوذی نیمه عمیق با ترکیب کوارتز دیوریت تا کوارتز مونزودیوریت تشکیل شده است. این توده نفوذی دارای بافت پورفیری است که این ویژگی با وجود فنوکریست های پلاژیوکلاز و فلدسپات پتاسیک خودنمایی میکند. این توده به صورت یک واحد کشیده و ناپیوسته با طول حدود 1500 متر در راستای شمالی- جنوبی مشاهده می شود.
مشاهدات صحرایی و لاگ گمانه نشان می دهد که توده پورفیری چاه فیروزه، یک توده پیوسته و واحد نیست و بخش میانی آن باریک و بریده است، به گونه ای که می توان این توده را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرد. شباهت این دو بخش از نظر بافت کانی شناسی و ترکیب شیمیایی به حدی است که آنها را می توان مرتبط با یکدیگر و وابستع به یک منبع ماگمایی واحد در نظر گرفت.سنگ های میزبان توده نفوذی، به طور عمده شامل آندزیت همراه با مقداری داسیت و توف های آندزیتی- داسیتی است. در بخش جنوبی ذخیره چاه فیروزه، توده نفوذی و سنگ های میزبان آن مورد هجوم یک توده دیوریتی و دایک های مرتبط با آن قرار گرفته اند. جوانترین سنگ های محل، شامل یم واحد داسیتی در بخش مال شرقی محدوده اکتشافی است که سنگ قدیمیتر را پوشانده است. ویژگی های شیمیایی نمونه های معرف از واحد های آذرین مختلف در چاه فیروزه نشان می دهد که این واحد ها در جایگاه تکتونیکی کمان ماگمایی قاره ای تشکیل شده اند. سری ماگمایی این واحد ها از کالک آلکالن تغییر می کند، اگرچه بیشتر نمونه ها در نحدوده کالک آلکالن قرار می گیرند. پس از یک دوره بالا آمدگی و فرسایش، تمام این مجموعه آذرین در بخش جنوبی توسط لاهار پوشیده شده است.
دگرسانی گرمابی به طور گستردهای توده نفوذی و سنگ های میزبان آن را تحت تأثیر قرار داده است. دگرسانی در چاه فیروزه، نوعی منطقه بندی به نمایش می گذارد، به این صورت که دگرسانی پتاسیک در بخش مرکزی کسترش دارد و به سوی بیرون، با مناطق دگرسانی فیلیک و پروپیلیتی احاطه شده است. دگرسانی فیلیک به صورت اورپرینت (Overprint) بر روی دگرسانی پتاسیک اثر کرده است. دگرسانی آرژیلیک غالبا در بخش های سطحی گسترش دارد و انواع دیگر دگرسانی را تحت تأثیر قرار داده است. این دگرسانی در اثر واکنش آبهای اسیدی (حاصل از اکسیداسیون پرینت و کالکوپرینت) با سنگ های محل ایجاد شده است. دگرسانی سیلیسی به طور محلی کسترش دارد و سنگ سیلیسی شده، برجسته تر از سنگ های اطراف خود به نظر می رسد.
کانی سازی مس در چاه فیروزه با دو بافت ایتوک ورک و افشان مشاهده می شود. کانی سازی اولیه یا کانسنگ هیپوژن شامل پیریت، کالکوپیریت و مگنتیت است که به طور محلی، به ویژه در بخش مرکزی با مقدار اندکی مولیبدنیت همراهی می شودوبرنیت نادر است. رگچه های ژیپس ( انبدریت) به طور پراکنده وجود دارند. کانی سازی مس در چاه فیروزه ارتباط آشکاری با دگرسانی پتاسیک و اورپرینت فیلیک (Phyllic- Overprint) دارد. با افزایش فاصله بخش مرکزی، از شدت دگرسانی پتاسیک و اورپرینت فیلیک و همینطور کانی سازی مس کاسته می شود.
با توجه به تمام ویژگی های بالا، ذخیره مس چاه فیروزه ، یک نمونه بارزاز ذخایر مس پورفیری است.
پس از بالا آمدگی و فرسایش سنگ های روپوش، کانسنگ اولیه دستخوش اکسایش و شستشو شده است.پیریت و کالکوپیریت اکسید شده اند که این پدیده با فراوانی هماتیت، گوتیت و جارویست در سطح زمین خودنمایی می کند. مقدار قابل توجهی مس به صورت سولفات مس از بخش های سطحی شسته شده است. زون شسته شده (Leach Zone) با ضخامت متغیر از 10 متر تا 80 متر در چاه فیروزه وجود دارد.
در جاهایی که نسبت پیریت به کالکوپیریت چندان بالا نبوده است، شستشوی مس از بخش های سطحی ضعیف بوده و کالکوپیریت تحت تأثیر آب های اسید کربنیکی به مالاکیت و آزوریت تبدیل شده است. مقداری کریزوکولا نیز در بخش های سطحی پدید آمده است. همچنین بخشی از مس شسته شده در اعماق بیشتر به کانی های اکسیدی مس تبدیل شده است.
ضخامت زون کانسنگ اکسیدی در چاه فیروزه بسیار متغیر است که این امر به عیار مس کانسنگ اولیه، نفوذ پذیری سنگ درونگیر، نسبت پیریت به کالکوپیریت و عمق سطح ایستابی بستگی دارد. پیشینه ضخامت این زون پیرامون گمانه شمهره 6 به 50 متر می رسد. در بخش جنوبی محدوده اکتشافی، کانسنگ اکسیدی مس قبلا تا حدی توسط بخش خصوصی بهره برداری شده است. مس شسته شده از بخش های سطحی در زیر سطح ایستابی به صورت کالکوسیت و مقدار کمی کوولیت رسوب کرده است. این دو کانی غالبا به صورت جانشینی کالکوپیریت هیپوژن دیده می شوند. ضخامت زون غنیسازی سوپرژن در چاه فیروزه بسیار متغیر است. در بیشتر گمانه ها ضخامت این زون کمتر از 10 متر است و در بخش های حاشیه ای اساسا تشکیل نشده است. بیشینه ضخامت این کمانه 6 به 120 متر می رسد که البته بخشی از آن به صورت کانسگ مرکب اکسید- سولفید و همینطور سوپرژن- هیپوژن (به طور متوسط 4%) در این گمانه است. در گمانه شماره 6 همچنین یم زون مس ناتیو در مرز بین اکسیده و سوپرژن تشکیل شده است. در اینجا مس ناتیو به صورت افشان و رگچهای در یک بازه 6 متری همراه با مقداری مساکسید وجود دارد.
توزیع عیار مس در چاه فیروزه به گونه ای است که می توان این ذخیره را در دو بخش شمالی و جنوبی تفکیک کرد. در گمانه های حفر شده در بخش میانی، عیار مس غالبا پایین و میانگین آن کمتر از 15% است. توزیع مس در چاه فیروزه، هماهنگ با شکل و پیوستگی توده پورفیری است. توده پورفیری چاه فیروزه در بخش میانی خود باریک و ناپیوسته استو به همین دلیل، کانی سازی نیز در بخش میانی گسترش چندانی ندارد.
میانگین عیار مولیبدن در اغلب گمانه های اکتشافی کمتر از 20 گرم در تن است. از 8000 آنالیز، عیار مولیبدن فقط در 1% از نمونه ها غالبا مربوط به گمانه های بخش جنوبی محدوده اکتشافی اسن که بالاترین عیار مس را نیز به نمایش می گذارند. ذخیره مس چاه فیروزه نسبت به طلا نیز بسیار فقیر است. میانگین عیار طلا در 20 نمونه از گمانه های مختلف فقط در حدود ppb 9 است ( محمد زاده,1387). بر اساس طبقه بندی کاکس و سینگر (1989) ذخیره مس چاه فیروزه در قطب مس پورفیری فقیر از طلا و مولیبدن قرار میگیرد.
خلاصه عملیات اکتشاف
عملیات اکتشاف شامل دو بخش مطالعات و اکتشافات قبلی و مطالعات و اکتشافات جدید میباشد که در ذیل به توضیح آن پرداخته شده است.
مطالعات و اکتشافات قبلی
كانيسازي مس بهخصوص حضور كانيهاي اكسيدي آن مانند مالاكيت و كريزوكولا در چند محل در محدوده اكتشافي چاهفیروزه آشكارا جلب توجه ميكند. بيشترين تجمع اين كانيها در بخش جنوبي محدوده قرار دارند.
از جمله مطالعات زمينشناسي بزرگ مقياس در محدوده مورد مطالعه، ميتوان به تهيه و انتشار نقشه زمينشناسي ورقه انار در مقياس 1:250000 و همچنين نقشه زمين شناسی 1:100000 شهربابک تهیه شده توسط موسسه تحقیق و اکتشافات معدنی و زمينشناسي بئوگراد يوگسلاوي در اوايل دهه 1970 اشاره كرد.
از ديگر مطالعات انجام يافته پيشين در منطقه ميتوان گزارش Exploration for ore Deposits in Kerman Region تهيه شده در سال 1973 توسط موسسه يوگسلاو را ذكر كرد. در طي سال 1381، Silito طي بازديدي از منطقه، گزارش مختصري از وضعيت كانيسازي در آن ارائه و پيشنهاد مطالعات زمينشناسي، ژئوشيميايي و حفاريهاي اكتشافي را مطرح ساخت.
مطالعات و اکتشافات جدید
مطالعات اكتشافي جديد هدايت شده توسط شركت ملي صنايع مس ايران در محدوده اكتشافي چاهفيروزه به اختصار بهشرح ذیل است:
- اكتشافات مقدماتي ژئوشيميايي در سال 1384.
در اين مطالعات نمونهبرداري از سنگ و خاك برجا انجام و پس از آناليزهاي آزمايشگاهي نتايج و تحليلهاي كارشناسي ارائه شده است.
- اكتشافات ژئوفيزيكي در سال 1385.
دراين بررسيها كه عمدتاً با هدف رديابي و تعيين زون كانيسازي سولفوره صورت گرفته است، از روشهاي IP/RS و مغناطيسسنجي (مگنتومتري) استفاده گرديده است.
- مطالعات زمينشناسي و آلتراسيون در مقياس 1:1000 در سال 1386.
در اين مطالعات براي محدودهاي به وسعت 2 كيلومتر مربع نقشه زمينشناسي و دگرساني تهيه شد.
- تهیه نقشه توپوگرافی منطقه به وسعت 1500هکتار در مقیاس1000/1
- حفاريهاي اكتشافي طي سالهاي 1385 تا 1392
- بررسي توزيع مس و موليبدن دركانسار مس چاهفيروزه و برآورد ذخيره و عيار آن در سال 1393
اين حفاريها در سه فاز به شرح زیر با مجموع کل حفاری 69000 مترانجام گرديد.
ردیف | شرح | تاریخ شروع | تاریخ اتمام | تعداد مانه | متراژ حفاری |
1 | فاز 1 | 85/04/12 | 86/03/06 | 26 | 9732/30 |
2 | فاز 2 | 86/11/09 | 87/07/21 | 16 | 8106/40 |
3 | فاز 3 | 90/04/15 | 92/04/17 | 80 | 51164/05 |
مجموع | 122 | 69002/75 |
بر اساس عملیات اکتشافی انجام شده ذخیره زمین شناسی توسط نرم افزارهای مربوطه برآورد گردید. جزئیات این ذخیره در جدول ذیل آورده شده است:
ذخیره | عیار حد | قطعی | احتمالی | ممکن | |||
Tonnage - Mt | Cu Ave. | Tonnage - Mt | Cu Ave. | Tonnage - Mt | Cu Ave. | ||
South | 0.2 | 176.76 | 0.42 | 32.14 | 0.44 | 65.71 | 0.43 |
North | 57.4 | 0.31 | 35.02 | 0.33 | 30.82 | 0.35 | |
Total | 234.16 | 0.39 | 67.16 | 0.38 | 96.53 | 0.40 |
بر این اساس گواهی کشف با ذخیره قطعی 234.16 میلیون تن صادر گردید.
با توجه به ذخیره زمین شناسی موجود، مشخصات ذخیره قابل معدنکاری به شرح جدول ذیل میباشد.
ردیف | شرح | واحد | مقدار |
1 | عیارحد سربه سری | % | 0/2 |
2 | ذخیره قابل استخراج | تن | 115,205,603 |
3 | عیار متوسط ذخیره قابل استخراج | % | 0/41 |
4 | تناژ باطله | تن | 374,314,385 |
5 | نسبت باطله برداری | - | 3/25 |
بر این اساس پروانه بهره برداری به شماره 27219 مورخ 01/07/96 با ذخیره قطعی 234.16 میلیون تن صادر گردید.